Tarım ve Orman Bakanlığı yetkililerince geçtiğimiz günlerde bitkisel kaynaklı peynir üreten firmalara yapılan denetimler neticesinde “vegan peynir” konusu kamuoyu gündemine girdi. Nitekim denetimler sonrasında bu türden ürünlerin bir kısmının piyasadan toplatıldığı ve hatta bazı üretici firmaların üretimlerine son verdiği yönünde haberler basın/yayın organlarında yer buldu.

Konunun bir çok farklı açıdan tartışılması gerekmekle birlikte bu yazıda hukuki boyutu ele alınacaktır. 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nun 3. maddesinde “taklit” ve “tağşiş” fiillerinin tanımı yapılmıştır. İlgili tanımlamalar açısından ele alındığında, bitkisel kaynaklı üretilen peynirlerin “peynir” adı altında satılması ve bu ürünlerin ambalajlarında peynir ifadesinin kullanılması taklit ve tağşiş niteliğindedir. Zira Türk Gıda Kodeksi Peynir Tebliği’nin 4. maddesinde “peynir”in tanımı yapılmış olup, peynirin çeşitli yöntemler uygulanarak elde edilen “süt ürünü” olduğu açıkça belirtilmiştir. Bitkisel kaynaklı üretilen peynir ürünleri ise bu tanımlamaya uymamaktadır.

Görünüş itibarıyla da sütten üretilen peynir ile neredeyse aynı olan bitkisel kaynaklı peynirlerin bir de peynir adı altında ambalajlanması ve pazarlanması hukuken tüketiciyi aldatıcı/yanıltıcı niteliktedir. Hatta 19 Şubat 2020 tarihinde yürürlüğe giren Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’nde yer verilen “Bitkisel yağ veya diğer gıda bileşenleri kullanılarak peynir izlenimi veren ürünler üretilemez (9/3. madde).” hükmünün bu durumun engellenmesine yönelik olduğu anlaşılmaktadır.

Yürütme organı niteliğinde olan Tarım ve Orman Bakanlığı’nın asli görevi, kendi yetki ve görev alanı kapsamında yürürlükte olan yasal düzenlemelerin uygulanmasıdır. Dolayısıyla, 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nun 24/4. maddesinde yer alan “Gıda ve yemde taklit ve tağşiş yapılamaz. Taklit ve tağşiş yapılmış ürün işleme tabi tutulamaz, piyasaya arz edilemez.” hükmü uyarınca, bahse konu ürünlerin Bakanlıkça piyasadan toplatılmasının hukuken yerinde bir işlem olduğu değerlendirilmektedir.

Öte yandan, yasal düzenlemelerin mevcut hali ile uygulanması hukuki açıdan bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. Yasal düzenlemeler; vegan beslenme şeklini tercih eden kişilerin, temel insan hak ve hürriyetlerinden olan beslenme hakkı kapsamında talep ettikleri ürünlere ulaşımında kısıtlamalara dönüşmemelidir. Tüketici haklarını koruma amacı ile taklit/tağşiş fiillerine karşı tedbir alınırken vegan kişilerin tüketici haklarının ihlal edilmemesine dikkat edilmelidir. Mevcut yasal düzenlemelerin bu açılardan yetersiz olduğu göze çarpmaktadır. Dolayısıyla bitkisel kaynaklı gıda ürünlerine ilişkin kapsamlı bir yasal düzenleme yapılması ve konu hakkındaki belirsizliklerin bu sayede ortadan kaldırılması gerektiği görüşündeyiz.